Pia Struyf

Het belang van openbare verlichting voor het veiligheidsgevoel van burgers

Hoge energiefacturen en een klimaatbewustere samenleving zorgen ervoor dat steeds meer steden en gemeenten ervoor kiezen om hun openbare verlichting tussen bepaalde uren te doven. De bedragen, die steden en gemeenten op die manier op jaarbasis kunnen besparen, zijn indrukwekkend, evenals de verminderde CO 2 -uitstoot. Toch is het moeilijk om luidkeels het doven van openbare verlichting toe te juichen, want de impact op de veiligheidsgevoelens van burgers is niet te onderschatten, zeker voor vrouwen.

Bang in het donker

In het voorjaar van 2022 voerde de VUB-bewakingsdienst een onderzoek uit naar de veiligheidsgevoelens van studenten en personeelsleden op Campus Etterbeek (VUB, 2022).

De resultaten publiceerden ze begin november met daaraan gekoppeld twaalf concrete actiepunten om van deze campus een veiligere plek te maken. Het moet gezegd worden, de resultaten verbaasden mij alleszins niet.

In totaal namen 121 studenten en personeelsleden deel aan de enquête, waarvan meer dan 45% aangeeft zich weleens onveilig te hebben gevoeld op Campus Etterbeek. Dé belangrijkste reden? Slechte verlichting op deze campus. De deelnemers gaven aan zich voornamelijk onveilig te voelen na zonsondergang, dit gecombineerd met alleen over de campus wandelen langs lege wegen en verborgen plekjes. Een betere verlichting op Campus Etterbeek is dan ook het eerste actiepunt dat de VUB wil verwezenlijken in haar streven naar een veiligere campus.

Waar de deelnemers net bang voor zijn, werd niet bevraagd. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat het zeker en vast niet alleen gaat over de angst om slachtoffer te worden van een misdrijf (Pain, 2000). Mensen zijn evenzeer bang om in het donker te struikelen of een verkeersongeval mee te maken. In ieder geval zorgt een slechte zichtbaarheid, door een gebrek aan degelijke verlichting, voor een oncomfortabel gevoel.

Rationeel gezien is deze angst niet noodzakelijk terecht, want er kan wetenschappelijk niet aangetoond worden dat het verminderen van de openbare verlichting ook effectief leidt tot meer criminaliteit (Struyf, 2020). Nochtans heeft dit rationeel argument geen enkele impact op de subjectieve, irrationele onveiligheidsgevoelens die mensen ervaren in een donkere straat. Het heeft dan ook geen zin om deze gevoelens met rationele argumenten te weerleggen, waardoor andere acties zich opdringen.

Straatverlichting om de stad vrouwvriendelijker te maken

Bepaalde (donkere) plekken vermijden, de auto nemen in plaats van de fiets, toch maar een broek aantrekken om naar een fuif te gaan in plaats van dat leuke rokje, de sleutels stevig knellen tussen de kneukels, bellen met iemand of doen alsof, de live locatie delen met vrienden en bellen als je veilig thuis bent. Ik ben ervan overtuigd dat veel vrouwen zich hierin zullen herkennen. Zo blijkt uit een Nederlands onderzoek dat 57% van de deelnemende vrouwen hun telefoon in de hand houdt wanneer ze alleen in het donker over straat lopen (Axis Communications, 2021). Bij de deelnemende mannen is dat slechts 21%.

Het zijn dan ook voornamelijk vrouwen die onveiligheidsgevoelens tijdens de nachtelijke uren rapporteren én ze passen bijgevolg hun gedrag en mobiliteit hieraan aan (Gilow, 2015; Perkins et al., 2015). Zo blijkt uit een onderzoek uitgevoerd door de Vlaamse Regering dat 30% van de deelnemende vrouwen vaak of altijd bepaalde plekken in haar buurt mijdt (Statistiek Vlaanderen, 2022). Dat is jammer natuurlijk, want vrouwen hebben evenveel recht om gebruik te maken van de openbare ruimte als mannen.

Zo lanceerde Stad Brussel eerder dit jaar een oproep gericht aan organisaties die mee willen nadenken over het vrouwvriendelijker maken van de stad (Smout & Bruggeman, 2022). Brussel erkent dat openbare plaatsen in het verleden te vaak vanuit een mannelijk perspectief werden ontworpen en daardoor minder aantrekkelijk zijn voor personen die zich niet als man identificeren. Veel adviezen trekken hiervoor de kaart van, onder andere, betere straatverlichting (let op, dit betekent niet noodzakelijk meer straatverlichting). Betere, en mogelijks slimme, openbare verlichting zorgt namelijk voor meer sociale controle, meer sociale cohesie en meer overzicht over wat er zich rondom afspeelt.

Maatwerk als belangrijkste tip

Ik wil hier absoluut niet poneren dat steden en gemeenten, maar evengoed een universiteitscampus zoals Etterbeek, geen doofbeleid mogen uitwerken. Integendeel, de financiële en ecologische doelstellingen moeten zeker en vast in aanmerking worden genomen. Het gevaar bestaat wel dat de maatschappelijke doelstellingen rond veiligheid en welzijn in dergelijk doofbeleid worden vergeten. Daarom is de hoofdschakelaar uitschakelen allesbehalve wenselijk, maar dient het beleid in te zetten op maatwerk.

Een kritische analyse van het nachtelijk gebruik van verschillende openbare plaatsen lijkt hierbij een eerste belangrijke stap. Welke plaatsen worden tijdens de nachtelijke uren wel of niet gebruikt, door wie en op welke dagen? Zo is het lichtregime voor een park zeker niet hetzelfde als voor een rustige woonwijk of een uitgaansbuurt. Door hierbij ook burgers (of in het geval van de VUB studenten en personeelsleden) te betrekken, zullen zij minder snel het gevoel hebben: er is geen interesse voor het onderhoud van hun wijk, straat of campus. Trap in ieder geval niet in de val om onveiligheidsgevoelens bij burgers te weerleggen met rationele argumenten, maar geef gehoor aan bezorgdheden (Struyf et al., 2019). Op die manier is het mogelijk een gedragen verlichtingsbeleid uit te rollen en de energiefactuur in toom te houden.

Referenties

Axis Communications. (2021, 15 maart). Zes op de tien Nederlandse vrouwen houdt mobieltje bij de hand in het donker op straat.https://www.axis.com/nl-nl/newsroom/news/zes-op-de-tien-nederlandse-vrouwen-houdt-mobieltje-bij-de-hand-in-het-donker-op-straat

Gilow, M. (2015). Verplaatsingen van vrouwen en onveiligheidsgevoelens in Brussel: Percepties en strategieën. Brussels Studies, 87. https://journals.openedition.org/brussels/1276?lang=nl.

Pain, R. (2000). Place, social relations and the fear of crime: a review. Progress in Human Geography, 24, 365-387.

Perkins, C., Steinbach, R., Tompson, L., Green, J., Johnson, S., Grundy, C., Wilkinson, P., & Edwards, P. (2015). What is the effect of reduced street lighting on crime and road traffic injuries at night? A mixed-methods study. Public Health Research, 3(11). DOI: 10.3310/phr03110.

Smout, K., & Bruggeman, F. (2022, 6 september). Stad Brussel wil openbare plaatsen vrouwvriendelijker maken: “Veel meisjes vinden een skatepark intimiderend”. VRT NWS. https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2022/09/06/stad-brussel-wil-openbare-plaatsen-vrouwvriendelijker-maken/

Statistiek Vlaanderen. (2022, 29 september). Veiligheidsgevoelens en mijdgedrag. https://www.vlaanderen.be/statistiek-vlaanderen/veiligheid/veiligheidsgevoelens-en-mijdgedrag.

Struyf, P. (2020). Fear of the dark. The potential impact of reduced street lighting on crime and fear of crime. In V. Ceccato & M.K. Nalla (Eds.), Crime and fear in public places. Towards safe, inclusive and sustainable cities (pp. 347-361). Routledge.

Struyf, P., Enhus, E., Melgaço, L., & Bauwens, T. (2019). Verminderen van openbare verlichting: Impact op veiligheid en criminaliteit. Praktijkgids voor lokale besturen. Provincie West Vlaanderen. https://www.west-vlaanderen.be/sites/default/files/2020-12/Praktijkgids_SLIC_nov2020%20%28002%29.pdf 

VUB. (2022, 3 november). Acties voor een veilige campus. https://wearestaff.vub.be/s/124352560/a/333776571?title=Acties_voor_een_veilige_campus.

Ken jij een RC-alumnus die een zeer actueel en maatschappelijk relevant artikel heeft geschreven? Aarzel niet om contact met ons op te nemen via onze sociale mediakanalen of via info@ubla.be.